Komunikacja alternatywna i wspomagająca

Komunikacja wspomagająca i alternatywna – AAC

Skrót AAC oznacza komunikację wspomagającą i alternatywną i pochodzi od angielskiego określenia augmentative and alternative communications. Zajęcia AAC dedykowane są osobom ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Są to dzieci i dorośli, których mowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia codzienną komunikację (z użyciem mowy) oraz pełnienie funkcji życiowych i społecznych.

Wspomaganie komunikacji potrzebne jest osobom, które:

• nie porozumiewają się za pomocą mowy – są to osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym, niepełnosprawnością intelektualną, zespołami uwarunkowanymi genetycznie, zaburzeniami ze spektrum autyzmu i innymi zaburzeniami rozwojowymi oraz osoby, które utraciły możliwość mówienia po udarach, z chorobami neurodegeneracyjnymi np. stwardnieniem rozsianym, Alzheimerem itd.,

• mówią niewyraźnie – są rozumiane tylko przez swoje najbliższe otoczenie, a nie mogą samodzielnie rozmawiać i realizować swoich potrzeb,

• nie rozumieją mowy – dodatkowa informacja w postaci ustalonego sygnału czy znaku pozwoli im zrozumieć, o co nam chodzi,

• mówią pojedyncze sylaby, słowa  – zwykle to osoby, które znacznie więcej rozumieją, niż same są w stanie powiedzieć. Wsparcie AAC pozwala rozwijać długość wypowiedzi i budować system językowy.

 

W związku z tym:

• komunikacja alternatywna znajduje zastosowanie, gdy osoby porozumiewają się inaczej niż za pomocą mowy i dla nich będzie to podstawa porozumiewania się.

  Przykładem alternatywnych form komunikacji dla osób pozbawionych umiejętności mówienia są m.in.: znaki manualne, symbole, zdjęcia, pismo, komunikatory, itp.

• komunikacja wspomagająca to komunikacja uzupełniająca lub wspierająca, która ma wzmacniać i uzupełniać naukę mówienia w celu poszerzenia swojego sposobu porozumiewania się, a także ułatwienia rozumienia własnych wypowiedzi przez innych.

 

AAC nie hamuje rozwoju mowy!!!

Wybrane mity i fakty dotyczące AAC:

Mity – AAC zahamuje rozwój mowy i rozleniwi dziecko.
Fakty –Badania dowodzą, że 89% wokalizacji wzrasta po wdrożeniu AAC. W 11% przypadków nie zauważono wzrostu wokalizacji (Millar, Light i Schlosser 2006). Nie zanotowano spadku lub zahamowania rozwoju mowy po wdrożeniu AAC.

Mity – AAC powinno być stosowane dopiero, gdy stracimy nadzieję na rozwój mowy czynnej.
Fakty – Nie należy czekać z wdrażaniem AAC do zakończenia okresu krytycznego w rozwoju mowy dziecka. Nie ma okresu krytycznego dla wdrażania AAC. Im szybciej zastosujemy AAC, tym efektywniejsze będzie porozumiewanie się

Mity – AAC nie powinno być stosowane u dzieci z autyzmem.
Fakty – AAC pozwala rozwijać systemy komunikacyjne dzieci z autyzmem, niwelować trudne zachowania i deficyty uwagi. Osoby z ASD bardziej efektywnie przetwarzają informacje w postaci wizualnej lub wizualnej i słuchowej a nie tylko słuchowej. Wykorzystanie graficznego wsparcia ułatwia osobom z ASD zrozumienie sytuacji społecznej, zrozumienie relacji przyczynowo- skutkowej, uczenie nowych umiejętności i alternatywnych zachowań, zmniejsza ilość zachowań problemowych.

Mity – Jeśli dziecko mówi kilka słów lub zdań i jest rozumiane przez najbliższe otoczenie, to nie potrzebuje AAC.
Fakty – AAC rozwija mowę czynną, system komunikacyjny dzieci i pozwala na zmianę jakości życia.

 

    Do wspierania rozwoju komunikacji alternatywnej i wspomagającej wykorzystuje się różnego rodzaju pomoce komunikacyjne tj. tablice komunikacyjne, komputery, komunikatory, indywidualne pomoce komunikacyjne, systemy znaków.

W terapii AAC wyróżniamy trzy grupy pomocy do porozumiewania się:

1. Pomoce no-tech (niskiej technologii) – pomoce papierowe do komunikacji: pojedyncze symbole (etykiety), tablice wyboru, tablice tematyczne itd.. (wykorzystywane w terapii z naszymi uczniami).

2. Pomoce low-tech – proste pomoce elektroniczne do porozumiewania się z możliwością nagrania mowy i umieszczenia symboli. Są to urządzenia niezależne od komputera, które mają za zadanie wspomóc komunikację, nagrywa się na nie wiadomości (słowa, zdania), które można następnie odtworzyć poprzez naciśnięcie przycisku. Każdy komunikat może być odtwarzany dowolną ilość razy. Na takich komunikatorach może być odtwarzany pojedynczy komunikat, sekwencje komunikatów albo zestawy komunikatów według zaplanowanych i wydrukowanych nakładek papierowych (np. GoTalk, Super Talker, Tech Talk, Talara, step-by-step, BigMac). Są również wykorzystywane podczas terapii z uczniami w naszej placówce.

3. Pomoce high-tech ( wysokiej technologii) – są to urządzenia komputerowe służące do porozumiewania się; mają one wbudowane oprogramowanie językowe, syntezator mowy, możliwość nagrywania mowy, są najczęściej z ekranem dotykowym. Pomoce te mogą stanowić prawdziwą protezę mowy, zapewniając użytkownikowi cały system językowy przystosowany do jego możliwości i potrzeb.

Systemy znaków wykorzystywanych w AAC:

1. Znaki manualne to m.in.: znaki naturalne, znaki języka migowego, gesty Makaton, alfabet palcowy.

2. Znaki graficzne to m.in.: fotografie, obrazki czarno-białe i kolorowe, systemy symboli (m.in. PCS – Picture Communication Symbols, PIC – Picture Ideogram Communication (piktogramy), symbole Makaton, Mówik, Symbole Arasaac), litery.

3. Znaki przestrzenno-dotykowe to m.in.: przedmioty rzeczywiste, miniatury przedmiotów, fragmenty przedmiotów, fragmenty materiału, opakowania (np. jedzenia).

W pracy z podopiecznymi wykorzystujemy symbole Systemu komunikacyjnego Makaton, symbole PCS, fotografie, obrazki oraz znaki manualne i przestrzenno – graficzne.

 

Kilka słów o Programie Rozwoju Komunikacji Makaton i PCS.

Picture Communication Symbols (PCS)

Jest zbiorem (bazą) prostych rysunków oznaczających podstawowe słowa niezbędne do codziennego porozumiewania się.

Są to czasowniki, rzeczowniki, przyimki, zaimki, przymiotniki.

Poszczególne pojęcia przedstawione są w formie czarno – białych lub kolorowych rysunków, niektóre opracowane są w formie łatwiejszej i trudniejszej.

Polską bibliotekę symboli PCS, gdzie symbole są podpisane polskimi nazwami, zawiera program komputerowy Boardmaker™ i Speaking Dynamically™ Pro

PCS może być stosowany stale (komunikacja alternatywna) lub tylko jako okresowa pomoc do porozumiewania się i rozwijania mowy (komunikacja wspomagająca). Dla wielu użytkowników może to być tylko dodatkowy sposób komunikowania się, wspierający ich obecne i/lub przyszłe umiejętności. W innych przypadkach może to być jedyna metoda przekazywania swoich potrzeb.

System PCS zawiera ponad 3500 symboli, które są uporządkowane w następujących kategoriach:
– społeczne (podstawowe słowa używane w kontaktach z innymi: zwroty grzecznościowe, wyrażenia opisujące uczucia i emocje jak gniew czy radość)
– ludzie (symbole osób, członków rodziny, zawody oraz zaimki „ja”, „twój”)
– czasowniki – nazwy czynności
– opisowe (głównie przymiotniki i przysłówki)
– jedzenie (żywność: napoje, potrawy, owoce i warzywa)
– wypoczynek (symbole związane z formami spędzania czasu wolnego)
– rzeczowniki (te, które nie są ujęte w innych kategoriach)
– inne/różne (kolory, określenia czasu, litery i liczby, spójniki, przyimki)

Program Rozwoju Komunikacji MAKATON

Program obejmuje dwie grupy słownictwa:
– słownictwo podstawowe – zawiera podstawowe pojęcia dnia codziennego. Jest to ok. 450 pojęć. Słownictwo to uczone jest jako pierwsze i stanowi podstawę programu.
– słownictwo dodatkowe – jest to ok.7000 pojęć uporządkowanych tematycznie (ludzie, zawody, hobby, zwierzęta, transport, etc.). Jest to słownictwo pokrywające różne zainteresowania użytkowników.

oraz
– gesty – są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się. Służą jako dodatkowy środek, który wzmacnia przekazywany przez dziecko komunikat. Gesty są również alternatywą dla mowy, gdy umiejętności werbalne dzieci i dorosłych są całkowicie zaburzone. Gesty Makaton są uproszczonymi znakami języka migowego.

 

Użytkownikom AAC potrzebny jest czas, w którym będą mieć okazję uczyć się komunikacji w oparciu o ich system, tak samo jak dzieci o typowym rozwoju mają czas na naukę mowy werbalnej, dzięki modelowaniu. W modelowaniu chodzi o to, aby mówiąc, jednocześnie pokazywać na indywidualnej pomocy komunikacyjnej użytkownika AAC to, co mówimy lub użyć gestów, którymi się on komunikuje. To również pokazywanie dziecku, że to, co ono komunikuje zachowaniem, może nam powiedzieć także w sposób zrozumiały, np. za pomocą symboli. Jak modelować? Na przykład gdy dziecko pokazuje wzrokiem na butelkę z bańkami do dmuchania, lub wyciąga w jej stronę rękę mówimy: „Widzę, że patrzysz na bańki, mówisz „chcę” (jednocześnie wskazujemy na ten symbol w książce komunikacyjnej dziecka) „bańki”(jednocześnie mówimy i wskazujemy symbol). Kiedy po puszczeniu baniek widzimy, że dziecko się śmieje i patrzy wyczekująco, mówimy „Widzę, że na mnie patrzysz, chyba chcesz „jeszcze” (pokazujemy ten symbol lub jeśli dziecko uczy się gestów np. Makatonu, wykonujemy odpowiedni gest). Modelowanie prowadzi do znaczącego rozwoju umiejętności językowych. Badania wskazują, że 100 – 125 razy to szacowana liczba powtórzeń modelowania słowa i sekwencji słów z użyciem osobistej pomocy do komunikacji dziecka, zanim możemy oczekiwać, że osoba użyje słowa lub wyrażenia sama. (Sennott, Light i McNaughton, 2016; Van Tatenhove, 2009). Dzięki modelowaniu użytkownik AAC nie tylko poznaje nowe słowa, ale także uczy się, kiedy ich używać i gdzie w swoim systemie może je odnaleźć. Partner komunikacyjny nadaje znakom znaczenie, pokazując użytkownikowi AAC kiedy, jak i po co używać ich do komunikacji.

 

Bibliografia:
1. Nosko – Goszczycka M., AAC dla każdego. Poradnik dla rodziców i terapeutów, Gdańsk 2019
2. Grycman M., Jerzyk M., Bucyk M., Model aktywny. Komunikacja wspomagająca i alternatywna, Kwidzyń 2020
3. Von Tetzchner S., Martinsen H., Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się, Warszawa 2002
4. „GenerAACja” Fundacja na rzecz Zawsze Dostępnej Komunikacji (AAC) i Technologii Wspomagającej (AT), Przewodnik po komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC), 2020
5. www.makaton.pl
6. www.harpo.com.pl
7. http://poradnik-logopedyczny.pl/komunikacja-alternatywna/komunikacja-alternatywna/255/picture-comunication.html

Przygotowały: mgr Dorota Bajak, mgr Agnieszka Malinowska